Osteoporoza jest metaboliczną chorobą kości. W efekcie jej rozwoju dochodzi do stopniowego zanikania masy kostnej, co wywołuje wiele problemów, a przede wszystkim większą podatność na złamania kości. Jest to choroba, która dotyka przede wszystkim kobiety wchodzące w okres menopauzy, ale może ona dotykać również mężczyzn i osoby w młodszym wieku. Warto bliżej przyjrzeć się osteoporozie i dowiedzieć się jakie czynniki zwiększają ryzyko zachorowania na nią.
Czym jest osteoporoza?
Osteoporoza nazywana jest również zrzeszotnieniem kości. W jej efekcie dochodzi do zmniejszenia gęstości mineralnej kości oraz ogólnego osłabienia ich struktury. Powoduje to zwiększone ryzyko złamania, które może pojawić się nawet po niewielkim urazie. Złamania, które są wynikiem rozwoju osteoporozy nazywane są osteoporotycznymi. Pojawiają się najczęściej w obrębie kręgosłupa, kości udowej i przedramienia, ale mogą pojawić się także w zupełnie innych miejscach. Jest to bardzo podstępna choroba, ponieważ może rozwijać się bez objaw przez wiele lat. W momencie jej wykrycia może być już za późno na wdrożenie efektywnego leczenia.
Czym różni się osteoporoza wtórna od pierwotnej?
Wyróżnia się dwa rodzaje osteoporozy- pierwotną oraz wtórną. Pierwsza z nich to choroba występująca najczęściej. Jest ona związana z naturalnym procesem starzenia się organizmu. Rozwija się u osób w podeszłym wieku. Proces utraty gęstości masy kostnej rozpoczyna się najczęściej u kobiet około 40. roku życia, a u mężczyzn po ukończeniu 45 lat. Zdecydowanie częściej pojawia się u kobiet wchodzących w okres menopauzy, gdyż ma to związek z niższym poziomem estrogenów we krwi. Istnieje kilka czynników, które mogą przyspieszyć pojawienie się osteoporozy. Do głównych z nich zalicza się przede wszystkim:
- dietę ubogą w wapń i witaminę D,
- zbyt rzadka ekspozycja na światło słoneczne,
- spożywanie alkoholu i palenie papierosów,
- małą aktywność fizyczną.
Osteoporoza wtórna- co trzeba o niej wiedzieć?
Osteoporoza wtórna pojawia się zdecydowanie rzadziej. Jest ona następstwem innych chorób, a także przyjmowania niektórych leków. Może ona dotknąć osoby w każdym wieku, także bardzo młode. Chorobami, które mogą przyczyniać się do jej rozwoju to przede wszystkim:
- nadczynność tarczycy, cukrzyca, przedwczesna menopauza oraz inne zaburzenia hormonalne,
- choroby układu pokarmowego związane z problemami z wchłanianiem,
- niektóre rodzaje nowotworów,
- przewlekłe stany reumatyczne.
Z kolei lekami, których przyjmowanie może zwiększać ryzyko rozwoju osteoporozy są glikokortykosteroidy, leki przeciwpadaczkowe i heparyna.
Najczęstsze objawy osteoporozy
Objawy świadczące o rozwoju osteoporozy mogą być bardzo różne. Zdarza się również, że zmieniają one swoje nasilenie. Występuje ona powszechnie wśród osób starszych, a niekiedy nazywana jest „cichą epidemią”. Wynika to z faktu, że jest ona podstępna i bardzo często rozwija się praktycznie bezobjawowo. Szacuje się, że na osteoporozę może cierpieć nawet co trzecia kobieta w okresie menopauzy. Jest to choroba, która może prowadzić do bardzo groźnych następstw. Jej powikłania są jedną z najczęstszych przyczyn zgonów w krajach wysoko rozwiniętych. Złamania kończyn prowadzą bowiem do trwałego unieruchomienia pacjenta, a bardzo często wymagają także hospitalizacji.
Ból a osteoporoza
Najczęstszymi objawami, które mogą świadczyć o rozwoju osteoporozy i zanikaniu gęstości kości są dolegliwości bólowe. Mogą one bowiem świadczyć o dużym obciążeniu szkieletu i jego ogólnym osłabieniu. Bardzo często pierwsze objawy pojawiają się dopiero wtedy, gdy dojdzie już do złamania. Zdarza się jednak, że nawet w takiej sytuacji mogą one zostać przeoczone lub zbagatelizowane, zwłaszcza jeśli złamanie dotyczy niewielkiego fragmentu kości.
Złamania kręgów wywoływane osteoporozą
Złamania osteoporotyczne dotyczą głównie złamań kręgów kręgosłupa, przez co sylwetka staje się zgarbiona, a wzrost się zmniejsza. U osób, u których dochodzi do takich złamań pojawia się charakterystyczny garb, nazywany bardzo często wdowim. Bardzo często towarzyszą mu problemy z poruszaniem się, a także ogólny spadek nastroju, a w skrajnych przypadkach nawet depresja. Zlekceważone i nieleczone prawidłowo złamania kręgów prowadzą w efekcie do trwałej niesprawności i konieczności korzystania z pomocy osób trzecich.
Osteoporoza i wywoływane nią złamania w obrębie kręgosłupa bardzo często są interpretowane jako naturalny proces starzenia się organizmu. Wywołują one ból, który jest utożsamiany ze zmianami zwyrodnieniowymi kręgosłupa związanymi z podeszłym wiekiem. Do złamania kręgu może dojść w najmniej spodziewanej sytuacji podczas ruchu, kichania czy schylania się. Pacjenci, których ten problem dotyczy nie mogą więc przypomnieć sobie sytuacji, w której mogłoby dojść do urazu, co także znacząco utrudnia postawienie trafnej diagnozy.
Jakie jeszcze objawy mogą świadczyć o osteoporozie?
Zdecydowanie rzadziej zdarzają się nagłe i silne bóle kręgosłupa, które są zlokalizowane w obrębie uszkodzonego kręgu. Złamany krąg może bowiem niekiedy uciskać na okoliczne nerwy, co może wywoływać ból, a także drętwienie bądź niedowład kończyn. W okresie jesienno-zimowym dochodzi najczęściej do złamania kości długich, co jest wynikiem większej ilości pośliźnięć i upadków. Bardzo często dochodzi do złamania kości przedramienia oraz biodrowej. Złamanie jest bardzo kłopotliwe zwłaszcza w przypadku osób starszych, gdyż uniemożliwia normalne funkcjonowanie i wymaga otoczenia osoby dotkniętej złamaniem opieką innych osób.
Jak radzić sobie z objawami osteoporozy?
Walkę z osteoporozą warto podjąć zanim pojawią się poważne złamania i urazy. Kobiety po menopauzie oraz mężczyźni po ukończeniu 65. roku życia powinni zgłosić się do lekarza w celu przeprowadzenia odpowiedniej diagnostyki pod kątem tej choroby. Lekarz przeprowadzi dokładny wywiad mający na celu ustalenie czynników ryzyka wystąpienia osteoporozy oraz dalszego postępowania z pacjentem. Przeprowadzana jest także diagnostyka wykorzystująca najskuteczniejsze metody badań.
Densytometria
Densytometria to badanie nieinwazyjne, które ma na celu zbadanie gęstości kości. Wykonywane jest przy pomocy urządzenia, jakim jest densytometr. Emituje on promienie rentgenowskie, które przepuszczane są przez kości. Urządzenie to mierzy ilość promieniowania, jakie przenika przez kości i na tej podstawie lekarz może określić poziom gęstości kości. Jest to badanie bardzo dokładne, dlatego powinno zostać wykonane w przypadku osób, u których istnieje duże ryzyko rozwoju osteoporozy. Co najważniejsze dla pacjentów jest badanie bezbolesne, a podczas jego wykonywania stosuje się niewielką dawkę promieniowania, która jest w pełni bezpieczna.
Kalkulator FRAX
Jest to powszechnie dostępny kalkulator, który znaleźć można również w internecie. Pozwala on określić, jakie ryzyko złamania osteoporotycznego występuje na przestrzeni najbliższych 10 lat. Na podstawie otrzymanych wyników można zakwalifikować pacjenta do grupy małego, średniego lub dużego ryzyka. Dzięki temu możliwe jest wdrożenie skutecznego i efektywnego działania w przyszłości. Do oceny ryzyka wystąpienia złamania wykorzystuje się również specjalne tabele.
Markery kostne
Są to specjalne tety mające na celu wykryć produkty degradacji struktur w obrębie kości. Jednym z najczęściej stosowanych jest marker P1NP. Na jego podstawie można skutecznie określić, jak dynamicznie przebiega proces tworzenia kolagenu. Przedostaje się od do moczu ze względu na budowę oraz rozmiary, dlatego jego poziom można określić na podstawie badania moczu. Za pomocą markerów kostnych można określić także inny ważny produkt rozpadu kolagenu typu I, czyli beta-crosslaps (beta-CTX). Jego stężenie badania się zarówno na podstawie analizy moczu, jak i próbki pobranej od pacjenta krwi.
Densytometria kości techniką DEXA (dual energy X-ray absorptiometry)
Jest to badanie pozwalające na przeprowadzenie oceny gęstości mineralnej kości. Wykorzystywana jest w celu rozpoznania osteoporozy, a także oceny skuteczności przyjmowanych przez pacjenta leków. Powinno być ono stosowane z innymi badaniami, gdyż nie jest ono wystarczające do określenia wystąpienia ryzyka złamań wywołanych osteoporozą. Wynika to z faktu, że u wielu osób, u których występuje takie ryzyko gęstość mineralna kości jest w normie, a leczenie powinno zostać niezwłocznie rozpoczęte. Podatność na złamanie jest bowiem warunkowane także przez szereg innych czynników.
Profil kostny
Jest to zestaw kilku parametrów, które ściśle są związane z gospodarką wapniowo-fosforanową. Wykrycie najmniejszych nawet nieprawidłowości w tym obszarze pozwala wykryć zaburzenia układu kostnego. W ramach profilu kostnego bada się najczęściej poziom witaminy D, stężenie wapnia całkowitego, fosforu oraz fosfatazy alkalicznej.
W jaki sposób leczy się osteoporozę?
Głównym celem leczenia osteoporozy jest zapobieganie złamaniom oraz powikłań związanych z nimi. Bardzo duże znaczenie ma trafna diagnoza i współpraca między pacjentem a lekarzem, a także wyeliminowanie czynników ryzyka wystąpienia tej choroby. Jednym z najczęściej wdrażanych sposobów leczenia osteoporozy jest dodatkowa suplementacja wapnia oraz witaminy D. Wapń najlepiej wchłania się podczas przyjmowania go w postaci węglanu wapnia podczas posiłków, co zwiększa ilość wapnia, jaka zostanie przyswojona przez organizm. Z kolei dodatkowa suplementacja witaminy D niezbędna jest przede wszystkim w okresie jesienno-zimowym, gdy ilość słońca jest zdecydowanie mniejsza.
W procesie leczenia osteoporozy stosuje się również pewne rodzaje leków, które spowalniają proces utraty gęstości tkanki kostnej lub przyspieszają jej odbudowę. Bardzo ważne znaczenie ma wybór odpowiedniej grupy leków, które sprawdzą się u danego pacjenta i będą nie tylko skuteczne, ale i bezpieczne. Do najczęściej stosowanych leków zalicza się przede wszystkim:
- Bisfosfoniany
Działanie tych substancji zmniejsza tempo utraty tkanki kostnej, czyli wykazuje tzw. działanie antyresporpcyjne. Do tej grupy zalicza się takie preparaty, jak alendronian, rizedronian, zoledronian. Mają one potwierdzoną skuteczność w zmniejszaniu ryzyka wszystkich złamań, w tym szyjki kości udowej, której rekonwalescencja należy do najtrudniejszych. Preparaty e przyjmuje się zazwyczaj raz w tygodniu, a w przypadku ibandronianu raz na miesiąc. Dożylnie podaje się raz na kwartał ibandronian, a zoledronian raz do roku. U pacjentów stosujących leki z tej grupy wystąpić mogą niepożądane objawy głównie ze strony układu pokarmowego. Najczęściej pojawiają się bóle brzuch, nudności, zaparcia, biegunka oraz wymioty. Podczas terapii lekami z tej grupy bardzo ważne jest to, by zapewnić podaż wapnia i witaminy D na odpowiednim poziomie, a także kontrolować gospodarkę wapniową.
- Ranelinian strontu
To preparaty, które mają za zadanie poprawić ogólną jakości kości, zmniejszyć utratę gęstości oraz pobudzić procesy jej odbudowy. Preparat ten stosuje się doustnie codziennie na 2 godziny przed posiłkiem i dwie godziny po nim. Jego regularne stosowanie zmniejsza ryzyko wystąpienia złamań kręgów i innych kości, w tym szyjki kości udowej u kobiet bez względu na wiek.
- Teryparatyd
Jest to preparat rekombinowany parathormonu, czyli hormonu pełniącego niezwykle istotną rolę w procesach zachodzących w kościach. Jego stosowanie pobudza odbudowę kości oraz zwiększ znacząco stężenie wapnia we krwi. Podaje się go codziennie podskórnie przez okres maksymalnie 18 miesięcy. Po zakończeniu terapii zaleca się najczęściej podawanie bisofonianów. Teryparatyd wykazuje skuteczne działanie zarówno w przypadku kobiet, jak i mężczyzn. Stosuje się go również w zaawansowanej osteoporozie, w której występują liczne złamania związane z groźnymi powikłaniami.
Osteoporoza a przewlekłe choroby stawów
Osteoporoza może także towarzyszyć przewlekłym chorobom stawów. Najczęściej dotyka ona osoby chorujące na reumatoidalne zapalenie stawów. W jej wyniku dochodzi do znacznego zmniejszenia masy kostnej i zniszczenia kości, co znacząco utrudnia normalne poruszanie się. W przypadku reumatoidalnego zapalenia stawów bardzo istotne jest zastosowanie odpowiednio wcześnie leków mających na celu zmniejszyć ryzyko złamania kości.
Choroba, jaką jest osteoporoza może wystąpić również razem z zesztywniającym zapaleniem stawów kręgowych oraz układowymi zapalnymi chorobami tkanki łącznej, do których zalicza się głównie twardzinę układową oraz toczeń rumieniowaty układowy.
Jak zmniejszyć ryzyko zachorowania na osteoporozę?
Poza stosowaniem odpowiednio dobranych środków farmakologicznych ogromne znaczenie ma także wdrożenie prawidłowego żywienia. Bardzo ważne jest to, aby codzienna dieta została wzbogacona o produkty mleczne bogate w wapń. Osoby podatne na wystąpienie osteoporozy powinny spożywać nabiał, warzywa i owoce, tłuste ryby morskie, chude mięso oraz roślinne oleje. Dostarczają one do organizmu witaminę D, a także cenny fosfor oraz białko.
Używki a osteoporoza
W zmniejszeniu ryzyka wystąpienia osteoporozy pomóc może również zaprzestanie palenia papierosów. Palenie tytoniu prowadzi do spadku stężenia wapnia oraz jego gorszej przyswajalności, co odbija się negatywnie na jakości kości. Papierosy przyczyniają się także do szybszego wystąpienia menopauzy u kobiet. Razem z rzuceniem palenia wskazane jest również odstawienie alkoholu. Nadmierne jego spożycie uszkadza wątrobę, a także mniejsza ilość witaminy D w organizmie. Zwiększa także ryzyko wystąpienia złamań, które są trudne w leczeniu.
Aktywność fizyczna przy osteoporozie
Zadowalające efekty w zapobiegniu osteoporozie daje również umiarkowana aktywność fizyczna. Zalecane jest uprawianie takich sportów, jak chodzenie lub pływanie, które nie obciążają nadmiernie szkieletu. Należy pamiętać o tym, aby uprawiać aktywność fizyczną co najmniej przez 30 minut 3 razy w tygodniu, gdyż daje to optymalne efekty, a jednocześnie jest bezpieczne dla organizmu. Dobra kondycja oraz ogólna sprawność organizmu mają także ogromne znaczenie w zapobieganiu złamań i różnego rodzaju urazów. Aby zmniejszyć ryzyko ich wystąpienia warto także zadbać o likwidację czynników środowiskowych, które mogą je wywoływać, takich jak śliskie podłoża czy nieprawidłowe oświetlenie pomieszczeń. Wprowadzenie takich działań może skutecznie zmniejszyć ryzyko wystąpienia złamania i związanych z nim powikłań.
